«وقتی امیدها لگد میخورند: چرا پسران در سن بلوغ به احساس ناکامی دچار میشوند و چگونه والدین و معلمان میتوانند چاره ساز باشند»
بلوغ یکی از مقاطع حساس و سرنوشتساز در زندگی پسران است. در این دوره، تغییرات بیولوژیکی سریع در بدن همراه با تحولات روانی و اجتماعی، گاهی موجب احساس ناکامی، خشم، سردرگمی و فشار روانی میشود. این مقاله به بررسی دقیق این احساس ناکامی، ریشهها، تأثیرات و راهکارهای عملی برای والدین، معلمان و خود نوجوانان میپردازد.
دلایل احساس ناکامی در پسران بلوغگذر
در منابع روانشناسی چند عامل مهم شناسایی شدهاند که باعث بروز احساس ناکامی در پسرانی میشوند که در حال تجربه بلوغاند:
- تغییرات هورمونی و تأثیر آن بر خلق و خو
در این دوره سطح هورمونهایی چون تستوسترون و سایر هورمونهای جنسی افزایش مییابد که میتواند باعث ناپایداری خلق، تحریکپذیری، حساسیت بیشتر و احساسات شدیدتر شود. - تأخیر یا پیشرفته بودن زمان بلوغ نسبت به همسالان
پسرانی که دیرتر یا زودتر از همسالانشان بلوغ را تجربه میکنند ممکن است به دلیل تفاوت در ظاهر، تواناییها یا انتظارات اجتماعی با احساس متفاوتی روبرو شوند؛ این میتواند به احساس ناکامی یا طرد شدن منجر شود. - انتظارات بالا – از خود و دیگران
نوجوان ممکن است انتظارات خودش را خیلی بالا گذاشته باشد یا والدین، معلمان یا دوستان از او انتظارات زیادی داشته باشند؛ وقتی نتواند این انتظارات را برآورده کند احساس شکست و ناکامی پیدا میکند. این مسئله ممکن است با مقایسههای اجتماعی تشدید شود. - تغییرات فیزیکی و تصویر بدن
قد، وزن، صدا، رویش موهای صورت یا بدن، تغییرات پوستی و سایر نشانههای خارجی بلوغ میتواند باعث شود نوجوان نسبت به خودش حس ناخوشایندی داشته باشد؛ مخصوصاً اگر تصویر بدنش با آنچه او یا جامعه انتظار دارد مطابق نباشد. - فشارهای اجتماعی و مقایسه با دیگران
ارتباطات اجتماعی، رقابت تحصیلی، نیاز به پذیرش توسط گروه همسالان و مقایسه با تصاویر ایدهآلشده (مثلاً در شبکههای اجتماعی) همگی فشار روانی زیادی ایجاد میکنند. - کمبود مهارتهای تنظیم احساسی و ارتباطی
نوجوانان لزوماً نمیدانند چگونه احساسات پیچیدهای مانند ناکامی، خشم یا نگرانی را بشناسند یا بیان کنند. فقدان چنین مهارتهایی باعث میشود وقتی در موقعیتهای دشوار قرار میگیرند، سریعتر احساس شکست یا ناکامی را تجربه کنند.
پیامدهای احساس ناکامی اگر مدیریت نشود
- انسداد روانی و کاهش اعتماد به نفس
- افزایش بروز رفتارهای پرخاشگرانه یا واکنشهای افراطی
- دوری از ارتباط با والدین یا معلمان، انزوا
- افت تحصیلی، کاهش انگیزه برای فعالیتهای اجتماعی
- خطر بروز مشکلات روانشناختی مثل افسردگی، اضطراب یا اختلال در رفتار
- آسیب جسمی مانند مشکلات خواب، تغییرات اشتها، خستگی مزمن
راهکارهای عملی برای مقابله و کاهش احساس ناکامی
در زیر چند راهکار کلیدی آوردهام که پژوهشها و تجارب بالینی آنها را مؤثر نشان دادهاند؛ مناسب برای والدین، مربیان، و خود نوجوانان:
- گفتوگو و شنیدن فعال: نوجوان باید احساس کند که والدین و معلمان او را درک میکنند، اجازه بدهند احساساتش را بیان کند بدون سرزنش یا قضاوت.
- جلسات گفتگوی فردی در مدرسه؛ در خانه وقتی نوجوان عصبانی است نه دستور بلکه پرسش: «چی باعث شد اینطور احساس کنی؟»
- آموزش مهارت تنظیم عاطف: یآموزش روشهایی مثل تنفس عمیق، مدیتیشن، ورزش منظم، نوشتهدرمانی (journaling) برای کاهش شدت احساسات.
- در مدرسه فعالیتهایی برای آرامش (yoga، ورزش، هنر) گنجانده شود؛ در خانه زمان مشخص برای فعالیت آرام بخش مثل موسیقی یا نقاشی داشته باشد.
- تعیین انتظارات منطقی و واقعبینانه: انتظاراتی ظالمانه یا خیلی دور از دسترس را کاهش دهید؛ نوجوان را تشویق کنید و برای پیشرفتهای کوچک ارزش قائل شوید.
- معلمان با ارائه بازخورد مثبت به جای تمرکز فقط بر ایرادها؛ والدین جشن گرفتن موفقیتهای کوچک؛ ایجاد هدفهای قابل دستیابی کوتاهمدت.
- پشتیبانی اجتماعی و همیاری همتایان: وجود دوستان، گروههای همسال، مربیان معتمد باعث میشود نوجوان احساس کند تنها نیست.فعالیتهای گروهی در مدرسه؛ تشویق ارتباط دوستانه و تعامل سالم؛ باشگاههای ورزشی، گروههای هنری یا تفریحی.توانمندسازی از طریق استقلال و مسئولیتدادن فرصت تصمیمگیری، اشتباه کردن و یادگیری از آن، تا حس کنترل و کفایت در نوجوان تقویت شود.
- مشارکت نوجوان در انتخابها (مثلاً موضوع پروژه مدرسه، فعالیتهای فوقبرنامه)؛ مسئولیتهای مناسب سن در خانه (مثلاً برنامهریزی کارهای شخصی).
- تقویت تصویر مثبت از بدن و خودپذیری: کمک به نوجوان برای پذیرش تغییرات بدنی خود؛ اطلاعرسانی درست درباره بلوغ؛ مبارزه با مقایسه با استانداردهای غیرواقعی.
- معلمان درسهای تربیتی یا گفتوگوهای گروهی در مدرسه؛ والدین با گفتوگوهای حمایتی درباره تغییرات فیزیکی؛ کاهش نمایش تصویرهای ایدهآلشده در خانه و فضای مجازی.
- مدیریت فشارهای بیرونی: شناخت عوامل استرس (آزمونها، روابط اجتماعی، توقعات)، استفاده از برنامهریزی و زمانبندی مناسب.
- در مدرسه برنامهریزی سالم برای تکالیف؛ والدین تنظیم زمان مطالعه و استراحت؛ تشویق فعالیت تفریحی برای رهایی از استرس.
- حمایت روانی تخصصی در صورت نیاز: اگر احساس ناکامی شدید است، همراه با رفتار مشکلساز، باید از روانشناس یا مشاور کمک گرفت.
- مدارس میتوانند مشاور دانشآموزی داشته باشند؛ خانواده با مشاور در تماس باشد؛ حمایت رواندرمانی گروهی یا فردی.
نقش مدرسه در تسهیل گذار سالم به بلوغ
برگزاری کارگاههای آموزشی برای دانشآموزان درباره احساسات
آموزش معلمان در زمینه روانشناسی نوجوانان تا درک بهتری از مشکلات آنها داشته باشند
ایجاد فضای امن در مدرسه که نوجوانان بتوانند احساسات و مشکلاتشان را بیان کنند بدون ترس از مسخره شدن
تنظیم سیاستهای مدرسه برای جلوگیری از فشار غیرضروری، رقابت بیثمر، و ترغیب به همکاری نه فقط رقابت
نتیجهگیری
احساس ناکامی در پسران در دوران بلوغ اگرچه شایع است، اما حتمی نیست که منجر به مشکلات پایدار شود. با شناخت دقیق دلایل، حمایت مناسب، تأمین فضای گفتوگو، آموزش مهارتهای احساسی و توقعات واقعی، میتوان از این دورهٔ حساس گذشت و آن را تبدیل کرد به فرصتی برای رشد شخصیتی، افزایش خودآگاهی، مسئولیتپذیری و اعتماد به نفس.
منابع
The experience of puberty in adolescent boys: an Iranian perspective, PubMed (مطالعه تجربی با مشارکت نوجوانان ایرانی)
The Relation between Puberty and Psychological Distress in Adolescent Boys, Journal of Research on Adolescence
Earlier, later puberty may trigger aggression in boys, Penn State research summary
Adolescent boys’ experiences of stress – a focus group study, BMC Psychology
Teens and Anger, Child Mind Institute
سایر مطالب از Healthline، VerywellMind
بدون دیدگاه